Thermo Bello is een warmtebedrijf van voor en door bewoners in de wijk EVA-Lanxmeer in Culemborg. Het levert warmte aan woningen en aan kantoorgebouwen, schoolgebouwen en een zorginstelling. Bewoners kunnen op verschillende manieren bij de warmtevoorziening betrokken zijn: als afnemer van warmte, als lid met zeggenschap, als investeerder en mede-eigenaar van de warmtevoorziening, als betaalde of onbetaalde medewerker en als bestuurder. Het is Buurtwarmte avant la lettre, en biedt in de aardgastransitie inspiratie voor bewonersinitiatieven op andere plaatsen om samen een collectieve warmtevoorziening te realiseren.
THERMO BELLO
BUURTWARMTE ‘AVANT LA LETTRE’
WARMTE
Thermo Bello is een integraal warmtebedrijf, wat wil zeggen dat het in de keten zowel de productie van warmte, het transport van warmte en de levering van warmte aan de afnemers verzorgt.
PRODUCTIE
Warmte wordt geproduceerd met een grote buurtwarmtepomp die is opgesteld in een technische ruimte op het terrein van het drinkwaterbedrijf Vitens. De technische ruimte maakt onderdeel uit van de gebouwen van Vitens, en Thermo Bello huurt de ruimte. Met de warmtepomp wordt warmte onttrokken aan een groot reinwaterbasin (2500 m3), waarin Vitens continu vers drinkwater toevoegt. De term die daarvoor wordt gebruikt is TED, dat staat voor Thermische Energie uit Drinkwater. Om dat de productie van drinkwater een continu proces is, heeft Thermo Bello de beschikking over een stabiele warmtebron met een gemiddelde brontemperatuur van 13 graden Celsius. Thermo Bello heeft een contract met Vitens waarin staat dat het de warmte ‘om niet’ aan het drinkwater mag onttrekken.
​
Thermo Bello produceert warmte op een stooklijn tussen de 20 en de 50 graden Celsius, die afhankelijk is van de buitentemperatuur. De maximale temperatuur van 50 graden Celsius wordt geleverd als het 10 graden vriest. De minimale temperatuur van 20 graden Celsius wordt geleverd als kwik boven de 20 graden komt. De geleverde warmte is alleen geschikt voor ruimteverwarming. De woningen in de wijk hebben zelf een eigen installatie om warm tapwater te maken. Bij vorst is de capaciteit van de warmtepomp niet voldoende om aan de warmtevraag te voldoen, en komt er ook een grote gasketel in bedrijf. Er zijn twee gasketels opgesteld als piek- en back-up voorziening. Dus ook als de warmtepomp in storing valt gaat de warmtelevering door. Het totaal opgestelde vermogen is 2,7 MWth, waarvan 1 MW warmtepomp en de twee gasketels hebben elk een vermogen van 0,85 MW. De warmtepomp levert tussen de 95 en 99% van de jaarlijkse warmteproductie. De mate waarin gas wordt gestookt is afhankelijk van de hoeveelheid vorstdagen en storingen van de warmtepomp.
De warmtepomp heeft elektriciteit nodig om warmte te verplaatsen, en ook de drie pompen erom heen hebben elektriciteit nodig om water te verplaatsen. De inkoop van elektriciteit is een grote kostenpost en daarom is het belangrijk dat het productieproces zo efficiënt mogelijk verloopt. Er worden twee termen gebruikt om de technische prestaties uit te drukken. De COP en het rendement. De COP staat voor Coëfficiënt of Performance en is een maat voor de hoeveelheid thermische warmte die wordt gemaakt met 1 eenheid elektriciteit. De warmtepomp heeft een gemiddelde COP van 5,2 en fluctueert afhankelijk van het temperatuurverschil dat het moet maken tussen de 4,5 en de 7,8.Het rendement is de COP minus de elektrische energie die nodig is voor de reinwaterpomp, de verdamperpomp en de condensorpomp. Die 3 pompen draaien namelijk ook als de warmtepomp werkt. Het gemiddelde rendement is 4,6.
De warmtewisselaar waarmee warmte uitgewisseld wordt met het drinkwater vervuilt geleidelijk omdat in het drinkwater nog wat resten van mangaan, ijzer en kalk zit. De hoeveelheid water die per uur door de warmtewisselaar gepompt kan worden neemt daardoor af. Dat heeft uiteindelijk een negatief effect op de warmteoverdracht en dus op het COP en het rendement. Daarom wordt de warmtewisselaar elke twee jaar schoongemaakt door een gespecialiseerd bedrijf.
Warmte wordt geproduceerd met een grote buurtwarmtepomp die is opgesteld in een technische ruimte op het terrein van het drinkwaterbedrijf Vitens. De technische ruimte maakt onderdeel uit van de gebouwen van Vitens, en Thermo Bello huurt de ruimte. Met de warmtepomp wordt warmte onttrokken aan een groot reinwaterbasin (2500 m3), waarin Vitens continu vers drinkwater toevoegt. De term die daarvoor wordt gebruikt is TED, dat staat voor Thermische Energie uit Drinkwater. Om dat de productie van drinkwater een continu proces is, heeft Thermo Bello de beschikking over een stabiele warmtebron met een gemiddelde brontemperatuur van 13 graden Celsius. Thermo Bello heeft een contract met Vitens waarin staat dat het de warmte ‘om niet’ aan het drinkwater mag onttrekken.
​
Thermo Bello produceert warmte op een stooklijn tussen de 20 en de 50 graden Celsius, die afhankelijk is van de buitentemperatuur. De maximale temperatuur van 50 graden Celsius wordt geleverd als het 10 graden vriest. De minimale temperatuur van 20 graden Celsius wordt geleverd als kwik boven de 20 graden komt. De geleverde warmte is alleen geschikt voor ruimteverwarming. De woningen in de wijk hebben zelf een eigen installatie om warm tapwater te maken. Bij vorst is de capaciteit van de warmtepomp niet voldoende om aan de warmtevraag te voldoen, en komt er ook een grote gasketel in bedrijf. Er zijn twee gasketels opgesteld als piek- en back-up voorziening. Dus ook als de warmtepomp in storing valt gaat de warmtelevering door. Het totaal opgestelde vermogen is 2,7 MWth, waarvan 1 MW warmtepomp en de twee gasketels hebben elk een vermogen van 0,85 MW. De warmtepomp levert tussen de 95 en 99% van de jaarlijkse warmteproductie. De mate waarin gas wordt gestookt is afhankelijk van de hoeveelheid vorstdagen en storingen van de warmtepomp.
De warmtepomp heeft elektriciteit nodig om warmte te verplaatsen, en ook de drie pompen erom heen hebben elektriciteit nodig om water te verplaatsen. De inkoop van elektriciteit is een grote kostenpost en daarom is het belangrijk dat het productieproces zo efficiënt mogelijk verloopt. Er worden twee termen gebruikt om de technische prestaties uit te drukken. De COP en het rendement. De COP staat voor Coëfficiënt of Performance en is een maat voor de hoeveelheid thermische warmte die wordt gemaakt met 1 eenheid elektriciteit. De warmtepomp heeft een gemiddelde COP van 5,2 en fluctueert afhankelijk van het temperatuurverschil dat het moet maken tussen de 4,5 en de 7,8.Het rendement is de COP minus de elektrische energie die nodig is voor de reinwaterpomp, de verdamperpomp en de condensorpomp. Die 3 pompen draaien namelijk ook als de warmtepomp werkt. Het gemiddelde rendement is 4,6.
De warmtewisselaar waarmee warmte uitgewisseld wordt met het drinkwater vervuilt geleidelijk omdat in het drinkwater nog wat resten van mangaan, ijzer en kalk zit. De hoeveelheid water die per uur door de warmtewisselaar gepompt kan worden neemt daardoor af. Dat heeft uiteindelijk een negatief effect op de warmteoverdracht en dus op het COP en het rendement. Daarom wordt de warmtewisselaar elke twee jaar schoongemaakt door een gespecialiseerd bedrijf.
TRANSPORT
Thermo Bello bezit een groot netwerk van verwarmingsbuizen in de wijk van in totaal 3,6 kilometer lengte. Het warmtenet bestaat uit twee buizen, een aanvoerbuis en een retourbuis. De diameters van de buizen verschillen. Het hoofdtransportnet heeft een doorsnede van 25 cm, en kleinste aansluitleidingen naar de woningen hebben een doorsnede van 2,5 cm. Het hoofdtransportnet is aangelegd met staal-pur-ppe met een isolatiewaarde die geschikt is voor lage temperatuurverwarming, en de woningaansluitingen zijn gemaakt met kunststofleidingen. De distributieverliezen in het stookseizoen liggen rond de 12% en in de zomerperiode liggen de warmteverliezen boven de 20% omdat er nauwelijks warmte wordt afgenomen. De meeste woningen hebben vanaf 1 mei tot 1 oktober helemaal geen warmtevraag, en veel bewoners zetten de hoofdafsluiters de hele zomerperiode dicht.
​
Omdat het verwarmingswater in temperatuur fluctueert op en af met de variaties in de buitentemperatuur, zijn in het warmtestation 3 grote expansievaten opgesteld om de uitzetting en krimp van het water op te vangen, en schade aan het leidingwerk te voorkomen.
Gemiddeld genomen is het temperatuurverschil tussen de aanvoer en de retour ongeveer 5 graden Celsius, afhankelijk van de mate van benutting van het verwarmingswater door de binneninstallaties van de woningen en gebouwen.
Thermo Bello transporteert warmte met een verschildruk over de aanvoer en retour van tenminste 0,5 bar, en is in de praktijk maximaal 0,7 bar als de warmtevraag heel groot is. De leveringsdruk ligt rond de 2,8 bar. Een drukautomaat bewaakt de leveringsdruk. De distributiepompen draaien dag en nacht het hele jaar door. Er zijn twee distributiepompen opgesteld die elkaar wekelijks afwisselen, en die dus dezelfde hoeveelheid draai-uren maken, en als back-up van elkaar functioneren als 1 van de pompen in storing valt.
Om de buizen te beschermen tegen corrosie, wordt het verwarmingswater met een ontgasser vrijgehouden van zuurstof en andere gassen. Vervuiling van het water wordt in een zakkenfilter opgevangen. Er vindt geen waterbehandeling plaats. Wel wordt af en toe een watermonster genomen om de pH-waarde en andere chemische waardes van het water in de gaten te houden.
LEVERING
Thermo Bello is leverancier van verwarmingswater voor ruimteverwarming en de levering vindt plaats door een aansluitleiding tot aan de afleverset in de woningen. De afleverset bestaat uit twee hoofafsluiters, een volumestroombegrenzer, een warmtemeter en twee afsluiters om de warmtemeter te kunnen vervangen. Daarna begint de binneninstallatie en dat is de verantwoordelijkheid van de bewoners zelf. Omdat Thermo Bello alleen ruimteverwarming biedt, en de leveringstemperatuur niet geschikt is voor de productie van warm tapwater zit in de afleverset geen warmtewisselaar.
De afleverset is in eigendom van Thermo Bello, en vervanging van de warmtemeter, gebeurt dan ook op kosten van Thermo Bello. De warmtemeter is op afstand uit te lezen. De warmtemeter stuurt telegrammetjes uit die op drie plekken in de wijk met radioantennes worden opgevangen, en doorgestuurd naar een centrale server van de leverancier van de warmtemeters. Thermo Bello heeft een contract met die leverancier om toegang te hebben tot die meetgegevens, en verleent ook afnemers die dat willen toegang tot hun dagelijkse verbruiksgegevens. Thermo Bello gebruikt de verbruiksgegevens maandelijks om de balans op te maken van productie en afname, en natuurlijk ook jaarlijks voor het opmaken van de eindafrekening.
Thermo Bello maakt onderscheid in de facturatie van bewoners en grootzakelijke afnemers. De bewoners betalen maandelijks een voorschot en krijgen na een kalenderjaar, meestal begin februari, een eindafrekening. Als de inschatting van het jaargebruik tegenvalt betalen de bewoners het extra verbruik bij. Als het meevalt, krijgen ze het teveel betaalde terug. De grootzakelijke afnemers betalen maandelijks het daadwerkelijk verbruik van de afgelopen maand. Thermo Bello heeft de incasso en de facturatie aan een lokaal boekhoudkantoor uitbesteed.
ORGANISATIE
Thermo Bello werkt met twee rechtsvormen: een besloten vennootschap en een coöperatie. Energiebedrijf Thermo Bello is in november 2008 opgericht en is het bedrijf dat alle bedrijfsactiviteiten uitvoert en dat alle daarvoor noodzakelijke assets op de balans heeft staan. De coöperatieve Thermo Bello UA is in april 2013 opgericht en heeft 100% van de aandelen van de BV in bezit, en voert alleen activiteiten uit die betrekking hebben op de organisatie van de leden en het financiële toezicht op de BV. Naast deze twee rechtspersonen is er nog een informele organisatie actief onder voorzitterschap van de directeur van de BV en dat is het technische beraad van actieve wijkbewoners, dat The Heatles is gedoopt.
In de aanloop naar de oprichting van het warmtebedrijf is er gewerkt vanuit een informele vereniging met de naam Vereniging Ontwikkeling Exploitatie Warmtenet (VOEW).
COÖPERATIE
De coöperatieve Thermo Bello UA is de enige eigenaar van het warmtebedrijf, omdat het 100% van de aandelen van de BV in eigendom heeft. De coöperatie is opgericht op 2 april 2013 bijna 4,5 jaar na oprichting van de BV, door de toenmalig 3 directieleden van de BV. Vanaf de oorsprong van het bewonersinitiatief in 2007 was het toekomstbeeld dat een zelfstandig warmtebedrijf in eigendom zou komen van de bewoners van de wijk. Dat het zo lang heeft geduurd om die intentie te verwezenlijken heeft drie oorzaken:
​
1. De eerste is dat in het bedrijfsplan een andere rechtsvorm was beoogd, namelijk een stichting administratiekantoor (STAK). In de STAK zouden de bewoners alleen financiële rechten krijgen in het bedrijf, in de vorm van certificaten van aandelen in de STAK. Een groep van 50 bewoners had bij de start van Thermo Bello al achtergestelde leningen verstrekt met dat vooruitzicht. Maar die rechtsvorm bleek voor de notaris niet uitvoerbaar, en toen kwam de coöperatie in beeld.
​
2. De tweede oorzaak is, dat in 2009 en 2010 werd gewerkt aan een uitbreidingsplan voor het warmtenet, waarvoor extra kapitaal nodig was. Er moest behalve een extra lening van de bank ook extra eigen vermogen worden aangetrokken. Dat was een hele puzzel, omdat we in gesprek waren met het bedrijf DEC, een dochteronderneming van Volker Wessels. DEC was bereid om kapitaal te steken in Thermo Bello. Het uitgangspunt van Thermo Bello was dat DEC qua zeggenschap een minderheidsbelang kon krijgen. De directeur van DEC vond dat prima maar wilde wel voldoende zekerheid over het rendement van het door hun ingebrachte kapitaal. Er is lang nagedacht over de statuten van de coöperatie, over de businesscase en over een dividendreglement.
3. De derde oorzaak is dat bij de verkoop van de aandelen aan de coöperatie, er eerst een ruling met de belastingdienst overeengekomen moest worden over de overnamesom. Het uitgangspunt voor de directie was dat de overnamesom gelijk was aan de nominale waarde van het geplaatste aandelenkapitaal, toen nog verplicht 18.000 Euro. Niet meer en niet minder. Dus moest een fiscalist met een verhaal komen waarom de BV niet tegen marktwaarde verkocht werd. De inspecteur van de belastingdienst vond het maar vreemd dat de directie niet wilde cashen. Het ideaal van een sociale onderneming met een nutsvoorziening in eigendom van bewoners was toen nog erg innovatief.
Het oprichtingsbestuur heeft op 25 juni 2013 plaatsgemaakt voor een nieuw bestuur met vertegenwoordigers van drie leden categorieën: A. de bewoners, B. de Bewonersvereniging EVA-Lanxmeer C. de zakelijke gebruikers.
De coöperatie is gestart met de mogelijkheid om 5 leden categorieën actief te maken: A. Bewoners van de wijk die zelf geld hebben gestoken in het warmtebedrijf, B. Bewonersvereniging EVA-Lanxmeer (BEL) die bij de oprichting een deel van het startkapitaal had betaald, C. Zakelijke gebruikers D. Commerciële investeerder 1 (DEC) die instapte bij de uitbreiding van het warmtenet in 2010, en E. Commerciële investeerder 2 (Greenchoice) die vanaf de start al had geïnvesteerd.
​
De coöperatie heeft met de oprichtingsstatuten gewerkt tot 29 oktober 2021, toen de statuten zijn gewijzigd. De oprichtingsstatuten voldeden eigenlijk al vanaf medio 2014 niet meer, omdat de verhoudingen van de 5 leden categorieën ingrijpend waren gewijzigd. DEC was een start-up dat al in 2014 implodeerde. Na overleg met de hoofdaandeelhouder van DEC is besloten de inleg met rente af te lossen. Thermo Bello is daarvoor leningen aangegaan bij leden van de coöperatie. Greenchoice had geen belang bij zeggenschap in de coöperatie. Na overleg is vanaf 2016 ook de inleg van Greenchoice terugbetaald met leningen van leden. De categorie zakelijke gebruikers had 1 lid, eigenaar van een zakelijk pand. Toen die eigenaar het pand wilde verkopen wilde hij ook van het lidmaatschap van de coöperatie af. Toen is begin 2018 besloten om de aandelen van categorie C in te kopen en de bijbehorende aandelen in te trekken. Sindsdien werden de besluiten in de coöperatie genomen door vertegenwoordigers van 2 van de 5 leden categorieën. Dat leverde praktisch geen probleem op want er werd altijd op basis van consent besloten. Maar juridisch klopte het niet meer en daarom zijn de statuten in overeenstemming gebracht met de werkelijkheid, na overleg met de notaris en met instemming van de leden. De zeggenschap over het warmtebedrijf ligt dus voor de volle 100% bij de bewoners van de wijk.
​
BESLOTEN VENNOOTSCHAP
Energiebedrijf Thermo Bello BV is op 27 november 2008 opgericht, een week na de algemene ledenvergadering van de Bewonersvereniging EVA-Lanxmeer, waarin de bewoners besloten tot de oprichting van Thermo Bello en de overname van het warmtenet van Vitens. De drie oprichters waren Jan Hanhart, Frans Westendorp en Gerwin Verschuur. Zij legden het oprichtingskapitaal in vormden de eerste jaren ook samen de directie, als directeur groot aandeelhouders. Van de drie directieleden ontving alleen Gerwin een salaris. Jan en Frans waren al geruime tijd gepensioneerd en zagen van beloning af om de begroting van het warmtebedrijf niet te verzwaren. De driekoppige directie heeft gefunctioneerd tot de verkoop van de aandelen aan de coöperatie op 25 juni 2013. Daarna heeft de coöperatie een nieuw bestuur gekregen, en werd het toezicht op de directie vanuit de coöperatie geregeld. Jan en Frans legden hun functie als directielid af, en bleven actief in het Technisch Beraad. Gerwin Verschuur bleef als enige directeur over.
Naast Gerwin is Richard de Haas aangesteld als operationeel manager van het warmtestation. Richard had 40 jaar voor het drinkwaterbedrijf gewerkt en was een paar jaar daarvoor met pensioen gegaan. Hij woont in de ambtswoning naast het drinkwaterstation en dus ook naast de technische ruimte van Thermo Bello. Ook Richard ontvangt een salaris voor de verantwoordelijkheid die hij draagt.
Warmteproductie
​
Operationeel management: Richard de Haas
Gebruik van drinkwater als warmtebron: Vitens
Onderhoud warmtepomp: Johnson Controls
Onderhoud gasketels, pompen, zakkenfilter: Installatiebedrijf VTC
Onderhoud warmtewisselaar en bemonstering mediumwater: Aquador
Advisering: Huub van Beurden (lid technisch beraad)
Data-analyse en regelstrategie: Appie Bos (lid Technisch beraad),
Software onderhoud en aanpassing regelstrategie: Coneco
Hardware regelkast en aansturing warmtevoorziening: Coneco
Warmtelevering
​
Warmtemeting zakelijke gebruikers: Frans Westendorp (lid technisch beraad)
Warmtemeting: WarmteMeterService BV
Incasso, facturatie en klantcontact: Administratiekantoor Financi
Klantcontact technisch: Richard de Haas
Klantcontact algemeen: Gerwin Verschuur
​
​​
Netbeheer
​
Lekdetectiemetingen en inspectie van afsluiters: Richard de Haas
Compliance Wet Informatie-uitwisseling Bovengrondse en Ondergrondse Netten (WIBON): Circet
Onderhoud, aanleg en vervanging warmtenetten: MVOI, Visser & Smit Hanab
Algemeen
​
Directievoering: Gerwin Verschuur
Contractmanagement: Gerwin Verschuur
Financiële administratie en loonadministratie: Administratiekantoor Financi
Huur technische ruimte: Vitens
Levering elektriciteit: Vitens
Levering van gas: Greenchoice
Meetdienst gas: Kenter
Data en communicatie: KPN
Lening: Rabobank
Verzekeringen: Quintens
Juridisch advies: Trium Notarissen
Vergunningen: Gemeente Culemborg
Milieu-handhaving: Omgevingsdienst Rivierenland (ODR)
TECHNISCH
BERAAD
Het technisch beraad is actief vanaf de start in januari 2009. Het bestaat uit een groep mannen uit de wijk met liefde voor techniek, en met voldoende vrije tijd. Momenteel zijn dat Frans Westendorp, Richard de Haas (operationeel manager), Huub van Beurden, Appie Bos, Jos den Ouden, Marten Batterink, en Gerwin Verschuur (directeur). Het technisch beraad komt wekelijks bij elkaar, om te overleggen over zaken die verband houden de productie, distributie en levering van warmte. De bijeenkomsten worden gehouden bij Huub en voorgezeten door Gerwin die ook de agenda voorbereid en de actiepunten bijhoudt. Door de jaren heen is het een hechte groep geworden, die zichzelf op enig moment The Heatles is gaan noemen.
Inhoudelijk heeft het technisch beraad een heel belangrijke rol gespeeld in het optimaliseren van de warmteproductie, reparatie en vervanging van productie-installatie, de uitbreiding van het warmtenet, reparaties van het warmtenet, en in de meting van de warmtelevering. Terugkijkend heeft het technisch beraad eerst grip gekregen op de productie-installatie, daarna op het ontwerp, en tenslotte op de regelstrategie. Er is veel kennis opgebouwd in het technisch beraad over de productie-installatie en de dynamische werking ervan. Toen er voldoende kennis was opgebouwd kon het technisch beraad op voet van gelijkwaardigheid als opdrachtgever acteren met de partijen die verantwoordelijk waren voor het ontwerp, de installatie en de regeltechniek. Een foto uit 2010 illustreert met een bezem dat het technisch beraad (toen nog met Huub, Jan, Frans, Richard en Gerwin) de machinisten zijn van een denkbeeldige stoomlocatief.
​
Na de overname van het warmtenet was de samenhang tussen ontwerp, installatie en regelstrategie niet optimaal. Met de data uit het PRIVA beheersysteem viel geen sluitende energiebalans op te maken. Stap voor stap is de data-puzzel gelegd en kwam er een logische lijn in de werking van de productie-installatie en de regelstrategie. Daarna is het verfijnen begonnen. Belangrijke factor bij de verfijning was in 2012 de toetreding tot het technisch beraad van Appie Bos. Hij is geïnteresseerd in de dynamische werking van de installatie bij verschillende gebruikstoestanden. Hij analyseert data over een etmaal die zichtbaar zijn in het beheersysteem, en verdeelt dat onder in 180 datasets per 8 minuten. Op basis van de kennis hij daarbij heeft opgedaan, is de regelstrategie jaarlijks aangepast en is de regeling steeds verder verfijnd. Het resultaat was dat het gebruik van gas en elektriciteit is gedaald, en dat het aantal start-stops van de warmtepomp sterk is gereduceerd. Door op meer detailniveau te kijken kan ook sneller worden geacteerd op abnormale zaken, en worden storingen en reparaties van de installatie voorkomen. Het technisch beraad bespaart kosten en levert daarnaast ook een belangrijke bijdrage aan de levensduur van de installatie-onderdelen en aan de betrouwbaarheid van de warmtevoorziening. Voor de onbetaalde leden van het technisch beraad is het een leuke, nuttige en soms uitdagende vrijetijdsbesteding.